Christenen die een exclusieve waarheid claimen, worden al gauw als intolerant gezien. Theologen bespreken vandaag hoe je in een samenleving waarin je tolerant moet zijn naar alles en iedereen toch trouw aan je geloof kunt zijn. Wie denkt dat alleen moslims nogal hardhandig omspringen met afvallige geloofsgenoten, kent het bijbelboek Deuteronomium niet: wie andere goden vereert dan de God van Israël, moet gestenigd worden tot de dood erop volgt. ‘Een erg ongemakkelijk tekst’, vindt Bernhard Reitsma, bijzonder hoogleraar kerk in de context van de islam aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Zeker in de samenleving van nu, waarin alles draait om tolerantie en inclusiviteit – iedereen hoort erbij.Een groep deskundigen buigt zich de komende twee dagen (17 en 18 mei 2021) tijdens een expertmeeting aan de Vrije Universiteit over de vraag hoe je als gelovige recht kunt doen aan die inclusieve samenleving en er tegelijkertijd een exclusief geloof (‘dit is de waarheid’) op na kunt houden. Is het echt zo ingewikkeld in de samenleving te functioneren met een duidelijk omlijnd geloof?
‘In een seculiere samenleving wordt benadrukt dat je niet zo op je strepen moet gaan staan als het gaat over geloof. De ruimte om als christen je eigenheid te bewaren en toch inclusief te zijn, staat onder druk. De vraag is hoe je als christen trouw kunt blijven aan de overtuiging waar je voorstaat – dat God zich in Jezus heeft geopenbaard – en tegelijkertijd in de samenleving verbindingen kunt leggen, ook met mensen met wie ik het niet eens ben. ’Wie andere goden vereert, moet dood, staat in Deuteronomium 17. Zo’n tekst geeft weinig ruimte. ‘Het is de meest exclusieve vorm van exclusivisme: als mensen niet meer geloven, horen ze niet meer in de samenleving, en zelfs niet in het leven thuis. Ik vind dat een ongemakkelijke boodschap. En er zijn meer teksten in de Bijbel waar een vrij scherpe lijn tussen binnen en buiten wordt getrokken. ’Het lijkt erop dat maar weinig christenen met teksten als deze in hun maag zitten. ‘Nee, Deuteronomium 17 kom je niet tegen in boeken waar ongemakkelijke bijbelteksten worden besproken. De teksten waarin staat dat iemand die God de rug toekeert gedood moet worden, laten we liggen. We zeggen al gauw: ja, maar dat is toch het Oude Testament? ’Is dat een goede redenering: het is de oude bedeling, dus niet meer voor ons?
‘Nou, de redenering dat het Oude Testament niet voor christenen geldt, is al heel lang geleden afgewezen als een ketterij. En we lezen de Bijbel dan selectief, want we pikken wel de Tien Geboden en mooie Psalmen mee. En bovendien wordt in het Nieuwe Testament, in Hebreeën 10 vers 28, die tekst uit Deuteronomium geciteerd. Dus nee, dat is geen logische redenering, je kunt die teksten niet zomaar wegpoetsen en zeggen ‘dat was voor toen”. Natuurlijk staan ze in een bepaalde context, maar dan nog blijft het ongemakkelijk dat dit de wil van God is. Zo’n tekst stoort mijn theologie, en dat is goed. Het zet me aan het denken: wat zegt dit over de manier waarop ik de Bijbel lees? Wat zegt dit over mijn beeld van God? ’Wat moeten we dan vandaag met die teksten? ‘In ieder geval niet overslaan, want dan schep je een geloof dat jou uitkomt. De vraag is hoe je religieus exclusief kunt zijn –‘wat ik geloof is waar en belangrijk voor anderen’ – en tegelijk sociaal inclusief: leven in een samenleving waar ruimte is voor alle religies, inclusief die waar ik het niet mee eens ben. Hoe doe je dat? Is dat eigenlijk wel mogelijk? Hoe ben je kerk in een wereld waar heel veel andere religies zijn? Daar gaan we het over hebben tijdens de meeting. ’Is geloven in een exclusieve waarheid extra ingewikkeld in een tijd waarin inclusiviteit in de samenleving met hoofdletters geschreven staat? ‘Ja, in bepaalde periodes in de geschiedenis was dat geen issue, omdat geloofsafval werd gezien als overlopen naar de tegenstander. In onze tijd ligt dat moeilijker. Nu bestaat het beeld dat iedereen erbij moet horen, hoe verschillend je ook bent en denkt. Al is de werkelijkheid anders. We zeggen wel dat we heel inclusief zijn, maar zijn dat niet. Dat zie je bijvoorbeeld bij discussies over etniciteit en gender: we sluiten daar onbewust mensen uit.’
Nederlands Dagblad https://www.nd.nl/geloof/geloof/1034960/exclusief-geloof-ligt-lastig-in-inclusieve-samenleving#3/4