Ik wil me graag door Tutu en de Waarheids- en Verzoeningscommissie laten inspireren.
Desmond Tutu, hij overleed op tweede kerstdag jongstleden. Er is al veel over hem gezegd en geschreven. Zijn leven stond in het teken van de strijd tegen onrecht en
ongelijkheid, zowel in Zuid-Afrika als daarbuiten. Hij streed zonder aanzien des persoons tegen het kwade. Dat had alles te maken met zijn geloof in Christus. Zijn
dochter beschreef hem als een man van gebed en een man van vrede (ND, 27 december).
Waar ik nog maar heel weinig over gehoord heb, is de rol van Tutu als voorzitter van de Waarheids- en Verzoeningscommissie (WVC) in Zuid-Afrika. Dat is de commissie die
zich boog over hoe het verder moest na de gruwelen van apartheid. Want je kunt wel strijden tegen onderdrukking, maar wat komt daarna?
De geschiedenis leert dat de onderdrukten van vandaag de dictators zijn van morgen. Wraak leidt vaak tot een nieuwe spiraal van geweld, een voortdurende cirkel van actie
en reactie, van eer- en bloedwraak. Hoe voorkom je dat het hele land uit elkaar valt? Vervolging van alle daders was onmogelijk, totale amnestie onwenselijk. Je kunt niet
doen alsof er niets gebeurd is. Maar wat dan?
Mede onder invloed van Tutu is de WVC in het leven geroepen, even uniek als geniaal. Deze commissie moest alles wat er gebeurd was boven water te krijgen. Aan de ene kant
konden de slachtoffers voor deze commissie hun verhaal vertellen. Hun pijn en verdriet werden in alle rauwheid voor het voetlicht gebracht, zodat het echt gezien, gevoeld en
erkend zou worden. Dat was heftig. Wat mensen hadden meegemaakt was niet voor te stellen; er waren vaak geen woorden voor. Er zijn beelden van de hoorzittingen waarin
Tutu met de slachtoffers tot bittere tranen toe geraakt is.
De andere kant was dat daders al hun gruweldaden eerlijk zouden opbiechten en de waarheid zouden vertellen. Na jaren hoorden mensen eindelijk wat er met hun geliefden
was gebeurd. Alleen als alles eerlijk werd verteld, zouden de daders in aanmerking kunnen komen voor amnestie. Tutu geloofde dat er langs deze weg ruimte zou kunnen
komen voor daders en slachtoffers om elkaar weer in de ogen te kijken en misschien zelfs in de armen te sluiten.
Niet iedereen kon begrijpelijkerwijs meegaan in dit proces van verzoening. Voor sommigen was de pijn zo groot, dat ze degenen die hun leven verwoest hadden niet
konden vergeven. Hoe kan het dat mensen voor hun daden niet worden gestraft? Tutu was er van overtuigd dat dit – hoe pijnlijk ook – toch nodig was voor een nationale
katharsis, een nationale reiniging en een nieuwe toekomst.
Wat mij bijzonder heeft getroffen in zijn inzet voor deze commissie, is dat hij zelfs de daders van de meest gruwelijke gewelddaden als mensen is blijven zien. Dat was nu net
het probleem van de apartheid. Witten zagen de zwarte bevolking niet meer op gelijke wijze als mens en omgekeerd. Daar wilde Tutu niet aan meedoen. De WVC was het
resultaat. Ik weet niet of ik dat zou kunnen, als mensen zich onmenselijk hebben gedragen, maar wil me graag door Tutu laten inspireren. Als daders geen mensen zijn,
zijn ze ook niet meer aanspreekbaar op goed en kwaad.
Ik weet niet goed hoe ik de boodschap van Tutu naar vandaag kan meenemen. Ik heb het gevoel dat de tegenstellingen vandaag niet op te lossen zijn door elkaar in de ogen te
kijken en met elkaar in gesprek te gaan. Maar ja, gold dat niet veel meer voor de gruweldaden van de apartheid?
De WVC heeft niet het paradijs gebracht in Zuid-Afrika, maar wel ruimte geschapen voor een nieuwe toekomst. Wat als de christelijke gemeente daar nu vandaag eens het
voortouw in neemt? En we ophouden met het demoniseren van mensen? Dat vraagt – zo leer ik ook van Tutu – wel een grote mate van zelfrelativering. En, niet te vergeten,
uitbundige en aanstekelijke humor.
https://www.nd.nl/opinie/columns/1078093/verzoening 3/3